Mangal Pandey Birth Anniversary : ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਬਿਗੁਲ ਵਜਾਉਣ ਵਾਲਾ ਯੋਧਾ, ਜਜ਼ਬੇ ਨੂੰ ਵੇਖ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਵੀ ਰਹਿ ਗਏ ਸੀ ਹੱਕੇ-ਬੱਕੇ

Mangal Pandey Birth Anniversary : ਵੈਸੇ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਨੂੰ 15 ਅਗਸਤ 1947 ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲੀ ਸੀ ਪਰ ਅਸੀਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਸਾਲਾਂਬੱਧੀ ਲੜਦੇ ਰਹੇ। ਦਸ ਦਈਏ ਕਿ 1857 'ਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਪਹਿਲਾ ਬਿਗੁਲ ਵਜਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਬਲੀਆ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ 'ਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਮੰਗਲ ਪਾਂਡੇ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1857 'ਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ 'ਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਦੌਲਤ ਹੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਨੇ ਜ਼ੋਰ ਫੜਿਆ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਗਿਆ। ਤਾਂ ਆਉ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਮੰਗਲ ਪਾਂਡੇ ਕੌਣ ਸੀ?

ਮੰਗਲ ਪਾਂਡੇ ਕੌਣ ਸੀ?

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 19 ਜੁਲਾਈ 1827 ਨੂੰ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਬਲੀਆ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ 'ਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਨਾਂ ਨਾਗਵਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪਰਿਵਾਰ 'ਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਮੰਗਲ ਪਾਂਡੇ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿਵਾਕਰ ਪਾਂਡੇ ਸੀ। ਦਸ ਦਈਏ ਕਿ ਮੰਗਲ ਪਾਂਡੇ ਸਿਰਫ 22 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ 'ਚ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੀ ਫੌਜ 'ਚ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਬੰਗਾਲ ਨੇਟਿਵ ਇਨਫੈਂਟਰੀ ਦੀ 34 ਬਟਾਲੀਅਨ 'ਚ ਭਰਤੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਬਟਾਲੀਅਨ 'ਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ 'ਚ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਭਰਤੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।

ਮੰਗਲ ਪਾਂਡੇ ਨੇ 1857 'ਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ 'ਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਹੀ ਬਟਾਲੀਅਨ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗਾਵਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਮੰਗਲ ਪਾਂਡੇ ਨੇ ਗਰੀਸਡ ਕਾਰਤੂਸ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਸਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ 08 ਅਪ੍ਰੈਲ 1857 ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਬਗਾਵਤ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਸ਼ਹੂਰ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਾਟ 'ਚ ਤੇਲ ਪਾਇਆ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੈਨਾਨੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

1857 ਦਾ ਵਿਦਰੋਹ ਕੀ ਸੀ?

ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ 'ਅੰਤ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੈ' ਅਤੇ ਮੰਗਲ ਪਾਂਡੇ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅੰਤ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸੀ। ਦਸ ਦਈਏ ਕਿ 1857 ਦਾ ਵਿਦਰੋਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਗੋਲੀ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਅਜਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ ਜੋ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹੇਗਾ।

ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਬਟਾਲੀਅਨ ਨੂੰ ਐਨਫੀਲਡ ਰਾਈਫਲ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਹੀ ਸੀ। ਦਸ ਦਈਏ ਕਿ ਇਸ ਬੰਦੂਕ 'ਚ ਗੋਲੀਆਂ ਭਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਕਾਫੀ ਪੁਰਾਣੀ ਸੀ। ਇਸ 'ਚ ਗੋਲੀਆਂ ਭਰਨ ਲਈ ਕਾਰਤੂਸ ਨੂੰ ਦੰਦਾਂ ਨਾਲ ਖੋਲ੍ਹਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਮੰਗਲ ਪਾਂਡੇ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਗੱਲ ਫੈਲ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਕਾਰਤੂਸ 'ਚ ਗਾਂ ਅਤੇ ਸੂਰ ਦਾ ਮਾਸ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਮੰਗਲ ਪਾਂਡੇ ਦਾ ਵਿਦਰੋਹ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਆਈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਮੰਗਲ ਪਾਂਡੇ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਮਿਤੀ ਤੋਂ 10 ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ 08 ਅਪ੍ਰੈਲ 1857 ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਉਸਦੀ ਫਾਂਸੀ ਨਾਲ ਸਥਿਤੀ ਵਿਗੜ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਮੰਗਲ ਪਾਂਡੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੋਰ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਹੋਇਆ।

1857 ਦੇ ਵਿਦਰੋਹ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਕੀ ਨਿਕਲਿਆ?

ਮੰਗਲ ਪਾਂਡੇ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਵਿਅਰਥ ਨਹੀਂ ਗਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਸਮਾਂ ਔਖਾ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਮੰਗਲ ਪਾਂਡੇ ਦੀ ਫਾਂਸੀ ਤੋਂ ਠੀਕ ਇਕ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ 10 ਮਈ 1857 ਨੂੰ ਮੇਰਠ ਛਾਉਣੀ 'ਚ ਕੋਤਵਾਲ ਧਨ ਸਿੰਘ ਗੁਰਜਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ 'ਚ ਵਿਦਰੋਹ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਈ ਹੋਰ ਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਅਜਿਹੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਆਉਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈਆਂ।

ਮੰਗਲ ਪਾਂਡੇ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਕੁਝ ਗੱਲਾਂ

• ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਮੰਗਲ ਪਾਂਡੇ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਲਈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ।
• ਮੰਗਲ ਪਾਂਡੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।
• ਮੰਗਲ ਪਾਂਡੇ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1984 'ਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਨਮਾਨ 'ਚ ਡਾਕ ਟਿਕਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਸੀ।
• ਮੰਗਲ ਪਾਂਡੇ ਸਿਰਫ 22 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ 'ਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਆਰਮੀ 'ਚ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਨ।
• ਉਹ ਨੇ ਸਿਰਫ 30 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ 'ਚ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ।