ਜੋੜ ਮੇਲਾ ਗੁ. ਕੰਧ ਸਾਹਿਬ; ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਦੇ ਵਿਆਹ ਪੁਰਬ ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼

- ਡਾ. ਰਜਿੰਦਰ ਕੌਰ

ਸਿੱਖ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਾਲ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਪੁਰਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੰਧ ਸਾਹਿਬ (ਬਟਾਲਾ) ਵਿੱਖੇ ਬੜੇ ਚਾਅ ਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਤਵਾਰੀਖ਼ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਬਟਾਲਾ ਦੇ ਨਿਵਾਸੀ ਮੂਲ ਚੰਦ ਜੀ ਦੀ ਸਪੁੱਤਰੀ ਮਾਤਾ ਸੁਲੱਖਣੀ ਜੀ ਨਾਲ ਹੋਣਾ ਨਿਯਤ ਹੋਇਆ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬਰਾਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਬੀਬੀ ਨਾਨਕੀ ਜੀ ਦੇ ਸਹੁਰਾ ਨਗਰ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਤੋਂ ਚੱਲ ਕੇ ਬਟਾਲਾ ਪਹੁੰਚੀ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ਬਰਾਤ ਵਾਂਗ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਤੋਂ ਚੱਲ ਕੇ ਬਟਾਲਾ ਵਿੱਖੇ ਪਹੁੰਚਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਵਿਆਹ ਪੁਰਬ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਲਗਾਤਾਰ ਚਲਦਾ ਹੈ। 

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੰਧ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਨਾਂ ਇੱਕ ਕੰਧ ਤੋਂ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਬੰਧੀ ਦੋ ਰਵਾਇਤਾਂ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਹਨ। ਪਹਿਲੀ ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਮਾਤਾ ਸੁਲੱਖਣੀ ਜੀ ਨੂੰ ਵਿਆਹੁਣ ਲਈ ਗਏ ਸੀ ਤਾਂ ਕੁਝ ਲੜਕੀਆਂ ਨੇ ਮਸ਼ਕਰੀ ਵਜੋਂ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਮੰਜਾ ਕੱਚੀ ਕੰਧ ਦੇ ਨੇੜੇ ਡਾਹ ਦਿੱਤਾ। ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਕਿ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਕੰਧ ਕੱਚੀ ਨਹੀਂ, ਪੱਕੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਵੀ ਇਹ ਕੰਧ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸਾਂਭ ਕੇ ਰੱਖੀ ਗਈ ਹੈ ਜੋ ਜਿਉਂ ਦੀ ਤਿਉਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ। ਇਸੇ ਕੰਧ ਤੋਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੰਧ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ ਹੈ। 

ਦੂਸਰੀ ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਕੰਧ ਸਾਹਿਬ ਉਸ ਥਾਂ ’ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਬਰਾਤ ਨੇ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਰਾਮ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਮੂਲ ਚੰਦ (ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਸਹੁਰੇ) ਨੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਦੀਆਂ ਸਹੀ ਰਸਮਾਂ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ। 

ਗੁਰੂ ਜੀ ਇੱਕ ਕੱਚੀ ਕੰਧ ਦੇ ਕੋਲ ਬੈਠੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕੰਧ ਖਰਾਬ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਮਾੜੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਸੀ ਅਤੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਬਾਰਸ਼ ਹੋਈ ਸੀ। ਲੜਕੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਇਹ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਉੱਪਰ ਡਿੱਗ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਲਾੜੀ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਬਜ਼ੁਰਗ ਔਰਤ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰੇ ਬਾਰੇ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। 

ਬੁੱਢੀ ਔਰਤ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨੀ ਹੋਈ ਕੰਧ ਤੋਂ ਲਟਕਦੇ ਖ਼ਤਰੇ ਬਾਰੇ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾਇਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, “ਮਾਤਾ ਜੀ, ਇਹ ਕੰਧ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਡਿੱਗੇਗੀ, ਰੱਬ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਕਾਇਮ ਰਹੇਗੀ।” ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਪਵਿੱਤਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕੰਧ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਸ਼ਰਧਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣ ਗਈ ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਯਾਦ ਵਜੋਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਹੋਈ।