ਵਾਰ-ਵਾਰ ਉਬਾਲਣ 'ਤੇ ਵੀ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਫਟਦਾ ਦੁੱਧ? ਜਾਣੋ ਕਿਉਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਜਿਹਾ
Why Is Milk Heated: ਦੁੱਧ ਦਾ ਸੇਵਨ ਸਿਹਤ ਲਈ ਬਹੁਤ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ 'ਚ ਭਰਪੂਰ ਮਾਤਰਾ 'ਚ ਵਿਟਾਮਿਨ ਅਤੇ ਕਈ ਮਿਨਰਲਸ, ਪ੍ਰੋਟੀਨ, ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ, ਕਾਰਬੋਹਾਈਡ੍ਰੇਟਸ ਅਤੇ ਫੈਟ ਵੀ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਮਾਹਿਰਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਦੁੱਧ ਪੀਣ ਨਾਲ ਹੱਡੀਆਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ 'ਚ ਬਹੁਤ ਮਦਦ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਵੈਸੇ ਤਾਂ ਗਰਮੀਆਂ 'ਚ ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਫਟਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਕਈ ਵਾਰ ਗਰਮ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਕਦੇ ਸੋਚਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਗਰਮ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ 'ਚ ਕੀ ਬਦਲਾਅ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਕਿ ਉਹ ਫਟਦਾ ਨਹੀਂ। ਤਾਂ ਆਉ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਦੁੱਧ ਫੱਟਦਾ ਕਿਉਂ?
ਜੇਕਰ ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਉਬਾਲਣ 'ਚ ਦੇਰੀ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਫੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਦੱਸ ਦੇਈਏ ਕਿ ਦੁੱਧ ਹਮੇਸ਼ਾ ਕਮਰੇ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ 'ਤੇ ਫੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕਮਰੇ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ 'ਚ ਰੱਖੇ ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਨਾ ਉਬਾਲਿਆ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਇਹ ਕੁਝ ਘੰਟਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਦੁੱਧ ਫੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ ਜੇਕਰ ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਵਰਤਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਜਾਂ ਤਾਂ ਹਰ 4 ਤੋਂ 5 ਘੰਟੇ ਬਾਅਦ ਉਬਾਲਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਫਿਰ ਫਰਿੱਜ 'ਚ ਰੱਖਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਕਿਉਂ ਫਟਦਾ ਹੈ ਦੁੱਧ
ਦੁੱਧ 'ਚ ਮੌਜੂਦ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਕਣਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਬਣੀ ਦੂਰੀ ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਫਟਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਦਸ ਦਈਏ ਕਿ ਜਦੋਂ ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਉਬਾਲਿਆ ਜਾਂ ਫਰਿੱਜ 'ਚ ਨਹੀਂ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ pH ਪੱਧਰ ਘਟਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਕਮਰੇ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ 'ਤੇ ਰੱਖੇ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਦੁੱਧ ਦਾ pH ਪੱਧਰ ਘਟਣ ਨਾਲ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੇ ਕਣ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਦਾ pH ਪੱਧਰ ਡਿੱਗਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਤੇਜ਼ਾਬ 'ਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਦੁੱਧ ਦਾ pH ਪੱਧਰ ਘਟਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਤੇਜ਼ਾਬ ਬਣਨ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ pH ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਗਰਮ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਵਾਰ-ਵਾਰ ਗਰਮ ਕਰਨ 'ਤੇ ਇਹ ਫਟਦਾ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ?
ਜਦੋਂ ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਗਰਮ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕਮਰੇ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ 'ਤੇ ਰੱਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਰਮ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ 'ਚ ਮੌਜੂਦ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਦੁੱਧ ਦੀ ਸ਼ੂਗਰ ਲੈਕਟੋਜ਼ ਨੂੰ ਲੈਕਟਿਕ ਐਸਿਡ 'ਚ ਤੋੜ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਗਰਮ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ 'ਚ ਮੌਜੂਦ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਕੈਸੀਨ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਦੁੱਧ ਨਹੀਂ ਫੱਟਦਾ। ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਕੁਝ ਘੰਟਿਆਂ ਦੇ ਅੰਤਰਾਲ 'ਤੇ ਗਰਮ ਕਰਦੇ ਰਹੋ ਤਾਂ ਇਸ 'ਚ ਮੌਜੂਦ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਨਸ਼ਟ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਲੈਕਟਿਕ ਐਸਿਡ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਨਹੀਂ ਫੱਟਦਾ।
ਜੇਕਰ ਦੁੱਧ ਗਰਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਫੱਟ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ?
ਵੈਸੇ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਕਈ ਵਾਰ ਦੇਖਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਗਰਮ ਕਰਕੇ ਫਰਿੱਜ 'ਚ ਰੱਖਣ 'ਤੇ ਵੀ ਫੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਭਾਂਡੇ ਦਾ ਆਕਾਰ ਦੇਖੋ। ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਲਈ ਗਲਤ ਭਾਂਡੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ। ਦਸ ਦਈਏ ਕਿ ਦੁੱਧ ਦੀ ਤਾਜ਼ਗੀ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਕੱਚ ਦੀ ਬੋਤਲ 'ਚ ਰੱਖੋ ਤਾਂ ਬਿਹਤਰ ਹੋਵੇਗਾ। ਨਾਲ ਹੀ ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਸਟੀਲ ਦੇ ਭਾਂਡੇ 'ਚ ਵੀ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਦੁੱਧ ਦਾ ਸਵਾਦ ਖਰਾਬ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਪਿੱਤਲ ਦੇ ਭਾਂਡੇ 'ਚ ਰੱਖਿਆ ਦੁੱਧ ਬਹੁਤ ਜਲਦੀ ਫੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਉਬਾਲਣਾ ਇੰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕਿਉਂ ਹੈ?
ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਗਾਂ ਦੇ ਦੁੱਧ ਨੂੰ 95 ਡਿਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ ਤਾਪਮਾਨ 'ਤੇ ਉਬਾਲਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਵੈਸੇ ਤਾਂ ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਉਬਾਲਣ ਨਾਲ ਇਸ 'ਚ ਮੌਜੂਦ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਭੋਜਨ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਦਸ ਦਈਏ ਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪੈਕ ਕੀਤਾ ਦੁੱਧ ਪਾਸਚੁਰਾਈਜ਼ਡ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਜਰਾਸੀਮ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਇਸਨੂੰ 71.7 ਡਿਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ 'ਤੇ 15 ਸਕਿੰਟਾਂ ਲਈ ਗਰਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।