ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਅਜਿੱਤ ਦੇਸੀ ਸ਼ਾਸਕ; 40 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੇ ਮਰਨ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਅੰਗਰੇਜ਼
Maharaja Ranjit Singh: ਸਾਲ 1609 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਕੈਪਟਨ ਹਾਕਿੰਸ ਵੱਲੋਂ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਲੈਕੇ ਸਾਲ 1947 ਤੱਕ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਣ ਤੱਕ, ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਹੀ ਇੱਕ ਇਕੱਲਾ ਅਜਿੱਤ ਦੇਸੀ ਸ਼ਾਸਕ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹਾਲ ਸੰਖੇਪ 'ਚ
ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 1780 ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕੌਰ ਅਤੇ ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 12 ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦੇ ਮੁਖੀ ਬਣ ਉਭਰੇ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਭਾਰਤ 'ਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਹੋਣ ਦੇ ਅਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਅਰਾਜਕਤਾ ਭਰੇ ਰਾਜ ਦਰਮਿਆਨ 12 ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਸੰਧਿਆ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਜੇਹਲਮ ਤੋਂ ਸਤਲੁਜ ਤੱਕ ਫੈਲੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੰਡ ਲਿਆ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨਗਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ, ਇਕੱਤਰਤਾਵਾਂ ਮਗਰੋਂ ਦੇਗ਼, ਤੇਗ, ਫਤਹਿ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਹੁੰਦੀ, ਹੁਣ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਸਹਾਰਨਪੁਰ, ਅਟਕ ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਤੋਂ ਕਾਂਗੜਾ ਅਤੇ ਜੰਮੂ ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ।
_5a9a23f0dde2b97d57e4cac4bbee52b2_1280X720.webp)
ਉਹ 12 ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਸਨ...?
ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਹ ਵਿਸ਼ਾਲ ਇਲਾਕਾ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਮਿਸਲ ਜਾਂ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਾਰੀਆਂ 12 ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਸਹੂਲਤਾਂ ਅਤੇ ਮੌਕੇ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਵੱਖਰੀ ਪਛਾਣ ਸੀ ਜਿਵੇਂ 'ਭੰਗੀ; ਕਨ੍ਹੱਈਆ; ਸੁਕਰਚੱਕੀਆ, ਨਕਈ; ਫੈਜ਼ੁੱਲਾਪੁਰੀਆ; ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ; ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ; ਡੱਲੇਵਾਲੀਆ; ਕਰੋੜਾ ਸਿੰਘੀਆ; ਨਿਸ਼ਾਨਵਾਲਾ; ਸਾਹਿਦ; ਨਿਹੰਗ ਅਤੇ ਫੁਲਕੀਆ”। ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਸ ਮਿਸਲ ਰਾਜ ਨੂੰ ਧਰਮਵਾਦੀ ਸੰਘੀ ਸਾਮੰਤਵਾਦ ਤੱਕ ਕਿਹਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦੱਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਹੈ, ਏਸ਼ੀਆਈ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਅਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਵੀ ਸਾਂਝਾ ਖ਼ਤਰਾ ਘਟਿਆ, ਅੰਦਰੂਨੀ ਵਿਰੋਧਤਾਈਆਂ, ਮਤਭੇਦਾਂ ਅਤੇ ਵਿਵਾਦਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਗੱਠਜੋੜ ਏਕਤਾ ਦਾ ਧਾਗਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਟੁੱਟਿਆ ਹੈ।
19 ਸਾਲ ਨੌਜਵਾਨ ਬਣਿਆ ਮਹਾਰਾਜਾ
ਦੱਖਣ ਏਸ਼ਿਆਈ ਇਸ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਜੇ ਕਰ ਕੋਈ ਉਲਟਾ ਪਾਇਆ ਤਾਂ ਇਸਦਾ ਸੇਹਰਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਿਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਅਤੇ ਪਛਾਣਨਯੋਗ ਕੌਮੀ ਸਿੱਖ ਰਾਜਸ਼ਾਹੀ 'ਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਗਠਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਨੌਜਵਾਨ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਫੌਜੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕਾਬਲੀਅਤ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸੀ, ਵੇਖਦੇ ਹੀ ਵੇਖਦੇ ਇਸ 19 ਸਾਲਾ ਸਿੱਖ ਲੜਕੇ ਨੂੰ ਸਰਵਸੰਮਤੀ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਦਿਲ 'ਲਾਹੌਰ' ਦਾ ਮਾਲਕ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
_53af4819e53947b64cd44c4c7eef0c50_1280X720.webp)
ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਮੂੰਹ ਤੋੜ ਜਵਾਬ
ਰਾਜ 'ਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਹੋਣ ਮਗਰੋਂ ਦੱਖਣ ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਇਹ ਨਵਾਂ ਸਟਾਰ ਯੋਧਾ ਅਤੀਤ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਜੇਤੂਆਂ ਨਾਲ ਭੀੜਨ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਸੌ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਅਗਲੇ ਚਾਰ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਹਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਹ ਯੋਧਾ ਸੂਤ-ਸਮੇਤ ਵਾਪਸ ਮੋੜਦਾ ਰਿਹਾ। ਫ਼ਾਰਸੀ ਜਾਂ ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਦੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਦਿਲ ਪੰਜਾਬ 'ਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਹੋਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਹੁਣ ਇਸ ਨੌਜਵਾਨ ਸਿੱਖ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੀ ਵਾਰੀ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਵੰਡੀ ਹੋਈ ਰਿਆਸਤ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਨਾਲ ਇਕੱਤਰਤਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਜਵਾਬੀ ਹਮਲਿਆਂ ਨਾਲ ਸਥਾਨਕਾਂ ਲਈ ਤੰਗੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਖਾਲਸੇ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਫਲਸਫੇ ਨੂੰ ਠੁਕਰਾਇਆ
ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਕਰੂਰ ਤਾਕਤਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਮਨੁੱਖੀ ਮਸ਼ੀਨ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਅਫਗਾਨਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਮੁੱਖ ਭੂਮੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਬੇਰੋਕ ਕਮਾਈ ਵਾਲੇ ਵਪਾਰੀ-ਫੌਜੀ ਗੱਠਜੋੜ ਵੀ ਮਹਾਰਾਜੇ ਦੀ ਤਾਕਤ ਤੋਂ ਵਾਕਫ਼ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਭੈਅਭੀਤ ਵੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰ ਲਿਆ ਕਿ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਉਲਝਣਾ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਗੋਰੇ ਆਦਮੀ ਦੇ ਬੋਝ (white man’s burden) ਵਾਲੇ ਫਲਸਫੇ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਜਾਂ ਉਸ ਨਾਲ ਟਾਕਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੀਮਤ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੀ ਪਰਜਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਅਸਵੀਕਾਰਨਯੋਗ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਵੇਖਦੀ।
ਕਾਬਲੇਗੌਰ ਹੈ ਕਿ ਲਾਹੌਰ (ਜਨਵਰੀ 1806) ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ (ਅਪ੍ਰੈਲ 1809) ਦੀਆਂ ਦੋ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਸੰਧੀਆਂ ਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਉੱਭਰ ਰਹੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਜੇ ਦੀ ਤਾਕਤ ਅਤੇ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਦਲੀਲ ਜ਼ਰੂਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬੱਝਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਅਸਲੀਅਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਾਹਸੀ ਅਤੇ ਅਭਿਲਾਸ਼ੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਜੋ ਬਾਹਰਲੇ ਸਨ, ਨੂੰ ਵੀ ਧਰਤੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਮਹਾਰਾਜੇ ਨਾਲੋਂ ਸੰਧੀਆਂ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗੁਆਉਣਾ ਪਿਆ ਸੀ।
40 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਕੀਤਾ ਮਹਾਰਾਜੇ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ
ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਹਮੇਸ਼ਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਰਿਕਾਰਡ ਵੀ ਅਸਥਿਰ ਕਬਾਇਲੀਆਂ ਨਾਲ ਸਿੱਧੇ ਸੰਪਰਕ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਲਈ 40 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮੈਦਾਨ-ਏ-ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਹਰਾਉਣਾ ਔਖਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਵੀ ਸਿੱਖ ਯੋਧੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਟੀਚੇ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਇਲਾਨ ਨਾਲ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਔਕੜਾਂ ਦਾ ਸਾਮ੍ਹਣਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਕਦੇ ਵੀ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਹਟਿਆ, ਭਾਵੇਂ ਕਿੰਨੇ ਵੀ ਔਖੇ ਸਮੇਂ ਹੋਣ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਸ ਨੇ ਵੀ ਮਹਾਰਾਜੇ ਨਾਲ ਟਾਕਰੇ ਦਾ ਸੋਚਿਆ ਉਸ ਉੱਤੇ ਅੱਗ ਅਤੇ ਕਹਿਰ ਡਿੱਗ ਪਿਆ। ਜਿਵੇਂ ਗੋਰਖਾ (1809-11) ਨੇ ਕਾਂਗੜਾ ਗੁਆ ਲਿਆ; ਅਫਗਾਨਾਂ ਨੇ 1834 ਤੱਕ ਅਟਕ (1813), ਮੁਲਤਾਨ (1818), ਕਸ਼ਮੀਰ (1819), ਪੇਸ਼ਾਵਰ (1823), ਅਤੇ ਲਗਭਗ ਸਾਰੀ ਸਿੰਧੂ ਘਾਟੀ ਗੁਆ ਲਈ।
---Copy_1b4f10e3b08898d68d0dfdad99852668_1280X720.webp)
ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਨੇ 5.2 ਲੱਖ ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਜਿਸ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਉਸ ਵੇਲੇ 1.2 ਕਰੋੜ ਸੀ, ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ ਜਿਸ ਵਿੱਚ 84 ਲੱਖ ਮੁਸਲਮਾਨ, 29 ਲੱਖ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ 7.25 ਲੱਖ ਸਿੱਖ ਪਰਜਾ ਸੀ।
- With inputs from agencies
